Đánh giá không tương đương của nghề cá Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển của Hoà Kỳ (MMPA)

Trước đó, vào tháng 8/2025, NOAA (Cơ quan Khí quyển và Đại dương của Hoa Kỳ) đã thông báo kết quả đánh giá công nhận tương đương với Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA) của Hoa Kỳ đối với 135 quốc gia có sản phẩm thủy sản xuất khẩu vào thị trường này. Báo cáo đánh giá tương đương đuợc thực hiện đối với từng nghề cá.
Đạo luật Bảo vệ thú biển của Hoa Kỳ (MMPA) được Quốc hội Hoa Kỳ thông qua năm 1972, nhằm bảo vệ các loài thú biển khỏi nguy cơ suy giảm hoặc tuyệt chủng do hoạt động đánh bắt của con người. MMPA quy định tất cả các quốc gia xuất khẩu thủy sản vào thị trường Hoa Kỳ phải triển khai các biện pháp bảo vệ thú biển tương đương với biện pháp của Mỹ nhằm giảm thiểu tình trạng khai thác ngẫu nhiên trong khai thác thủy sản.
Kết quả đánh giá nghề cá tương đương của các quốc gia được chia làm 3 nhóm. Nhóm 1 gồm 89 quốc gia được công nhận tương đương. Nhóm 2 gồm 34 quốc gia không được công nhận tương đương đối với một số nhóm nghề cá, trong đó có Việt Nam. Nhóm 3 gồm 12 quốc gia không đuợc công nhận đối với tất cả nghề cá.
Theo báo cáo của Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ngày 26/08/2025, NOAA đã gửi thư thông báo kết quả đánh giá hồ sơ của Việt Nam. Kết quả cho thấy, Việt Nam nằm trong nhóm 34 quốc gia có một số nhóm nghề cá được công nhận tương đương, nhưng có 12 nhóm nghề khác bị từ chối, đồng nghĩa với việc từ ngày 01/01/2026, cá và sản phẩm từ các nhóm nghề này sẽ không còn đủ điều kiện nhập khẩu vào Mỹ. Thông báo của NOAA đánh giá, Việt Nam đã có quy định cấm hành vi cố ý giết hại hoặc gây thương tích nghiêm trọng đối với thú biển trong quá trình khai thác thủy sản thương mại. Việt Nam đã cấp phép tàu cá và đang triển khai kết hợp các chương trình quan sát viên, nhật ký khai thác, kiểm tra tại cảng và phỏng vấn ngư dân đối với các nghề cá xuất khẩu. Tuy nhiên, không phải tất cả các nhóm kích cỡ tàu đều được giám sát và không phải tất cả các tàu đều phải báo cáo việc đánh không chủ ý thú biển (Bycatch). Các quần thể theo 16 U.S.C. § 1387(f)(3), gồm cá heo Irrawaddy, cùng phân bố với các nghề dùng ngư cụ có rủi ro tương tác cao với thú biển và nhiều khả năng vượt quá giới hạn đánh bắt không chủ ý (bycatch). Việt Nam đang thực hiện một số biện pháp giảm thiểu và có kế hoạch loại bỏ dần một số tàu đánh bắt cá ngừ bằng lưới rê trôi, nhưng chưa nêu rõ việc áp dụng các biện pháp cụ thể theo từng nghề cá cũng như hiệu lực giảm thiểu tình trạng đánh bắt không chủ ý của các biện pháp đó. 
Có ba lý do chủ yếu khiến Việt Nam bị xếp vào nhóm 2 các quốc gia không được công nhận tương đương đối với một số nhóm nghề cá. Đó là: 1/ Ngư cụ khai thác có nguy cơ rui ro cao khi tương tác với thú biển, 2/ Thiếu cơ chế giám sát và báo cáo khai thác không chủ ý và 3/ Biện pháp giảm thiểu chưa hiệu quả. 
12 nhóm nghề không được công nhận tương đương gồm: 1/ Lưới rê, lưới bẫy (tầng đáy), lưới kéo đơn/đôi (tầng đáy) khai thác cá mú; 2/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng đáy); Lưới kéo đơn/đôi (tầng đáy); lồng bẫy/lưới cố định (tầng đáy) khai thác ghẹ; 3/ Lưới rê và lưới bẫy (không xác định), câu vàng (tầng đáy), lưới kéo đơn/đôi (tầng đáy) khai thác mực nang, cá đáy, cá bơn, cá mú, cá đối, cá hồng; 4/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng nổi), câu vàng (tầng nổi) khai thác cá heo; 5/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng đáy) khai thác tôm hùm; 6 và 7/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng nổi), vây (tầng nổi) khai thác cá thu; 8/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng đáy) khai thác cá đối; 9/ Lưới rê và lưới vướng (tầng trung) khai thác cá thu; 10/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng nổi) khai thác cá nổi, cá ngừ; 11/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng trung), Lưới vây (tầng mặt) khai thác cá ngừ mắt to, cá ngừ vằn, cá ngừ vây vàng; và 12/ Lưới rê và lưới bẫy (tầng trung), câu tay/câu cần (tầng trung) khai thác cá kiếm; cá cờ các loại, cá buồm… 
Theo thông báo của NOAA, các quốc gia có nghề cá nào mà không được công nhận tương đương sẽ bị cấm nhập khẩu cá và các sản phẩm từ cá đối với nghề cá đó vào Mỹ kể từ ngày 01/01/2026 và có thể xin đánh giá lại công nhận tương đương đối với nghề cá bị ảnh hưởng vào bất kỳ thời gian nào sau thời điểm 01/01/2026. Theo đó, kể từ ngày 01/01/2026, nhiều nhóm loài hải sản khai thác từ 12 nhóm nghề cá không được công nhận tương đương nêu trên gồm nhóm cá ngừ, cá thu, nhóm cá cờ, cá kiếm, mực và một số giáp xác sẽ bị cấm xuất khẩu vào thị trường Mỹ, trong đó có những mặt hàng xuất khẩu quan trọng vào thị trường này như cá ngừ, cá biển các loại. 
Sau khi nghe các đơn vị báo cáo, ý kiến tại cuộc họp, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến đã nhấn mạnh, đây không chỉ là thách thức kỹ thuật mà còn là vấn đề chiến lược về thương mại và uy tín quốc gia. Nếu không chuẩn bị nghiêm túc, thủy sản Việt Nam sẽ đánh mất thị trường lớn và cơ hội phát triển lâu dài. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, nhưng kết quả công nhận tương đưong đối với một số nghề cho thấy quản lý nghề cá tại Việt Nam còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được các mục tiêu bảo tồn, hội nhập quốc tế, 
Để khắc phục những vấn đề nêu trong thông báo của NOAA, Thứ trưởng yêu cầu Cục Thủy sản và Kiểm ngư tham mưu với Bộ báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả đánh giá của NOAA công nhận tương đương Đạo luật MMPA và nêu rõ các giải pháp, kiến nghị nhằm đáp ứng yêu cầu, đồng thời, có văn bản gửi Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố ven biển về thông báo của NOAA, tiếp tục tăng cường thực hiện các quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ các loài thú biển. Rà soát thông tin đã cung cấp, tập trung vào từng nghề không được công nhận tương đương để bổ sung, làm rõ với phía Hoa Kỳ phục vụ việc đánh giá tiếp theo. Tham mưu sửa đổi, bổ sung các quy định, biện pháp kỹ thuật nhằm giảm thiểu khai thác không chủ ý các loài thú biển trong các nghề kgai thác thủy sản, tham khảo kinh nghiệm các quốc gia được công nhận tương đương với MMPA. Các cơ quan chức năng liên quan thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường được giao nhiệm vụ trong việc kết nối với cơ quan chức năng Hoa Kỳ trao đổi kỹ thuật song phương để phục vụ việc đề nghị đánh giá tương đương trong thời gian tới, cung cấp thông tin tới các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản sang thị trường Hoa Kỳ để có  kế hoạch điều chỉnh kinh doanh phù hợp, ưu tiên bố trí kinh phí để thực hiện các kế hoạch, chương trình liên quan đến bảo vệ thú biển, nghiên cứu xây dựng biện pháp kỹ thuật nhằm giảm thiểu khai thác không chủ ý các loài thú biển trong các nghề khai thác, nhất là các nghề có nguy cơ cao ảnh hưởng đến thú biển, đánh giá tác động đối với các mặt hàng thuỷ sản xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ trong đó có ảnh hưởng cụ thể đến các sản phẩm khai thác trong nước.