BỨT PHÁ TỪ CÁ RÔ PHI ĐỂ THUỶ SẢN VIỆT VƯƠN TẦM

Diễn đàn được tổ chức nhằm đánh giá hiện trạng sản xuất, tiêu thụ cá rô phi, nhận diện cơ hội và thách thức. Từ đó đề xuất các giải pháp chiến lược phát triển ngành hàng cá rô phi trở thành sản phẩm xuất khẩu chủ lực, bền vững của Việt Nam.

Thực trạng và tiềm năng bứt phá

      Tại diễn đàn, ông Ngô Thế Anh, Trưởng phòng Nuôi trồng thuỷ sản, Cục Thuỷ sản và Kiểm ngư, đã nêu lên những vấn đề then chốt để bứt phá ngành hàng cá rô phi Việt Nam. Cá rô phi được xem là đối tượng nuôi quan trọng tại Việt Nam và trên thế giới. Việt Nam hiện nằm trong nhóm 10 quốc gia sản xuất cá rô phi lớn nhất châu Á, sau Trung Quốc, Indonesia và Philippines. Với khả năng thích nghi tốt ở cả môi trường nước ngọt và nước lợ, tốc độ sinh trưởng nhanh, dễ chế biến và giá thành thương phẩm phù hợp, cá rô phi có tiềm năng lớn cho sản xuất quy mô hàng hóa.
Việt Nam có tiềm năng dồi dào với hơn 400 nghìn ha diện tích nuôi trồng thủy sản nước ngọt, trên 7.000 hồ chứa thủy điện/thủy lợi có thể phát triển nuôi cá rô phi. Năm 2024, sản lượng cá rô phi cả nước đạt trên 310 nghìn tấn, nằm trong nhóm các quốc gia sản xuất lớn tại châu Á. Đặc biệt, xuất khẩu cá rô phi Việt Nam đang ghi nhận tốc độ tăng trưởng ấn tượng. Kim ngạch xuất khẩu năm 2024 đạt trên 41 triệu USD, tăng 137% so với năm 2023. Trong 8 tháng đầu năm 2025, giá trị xuất khẩu đã đạt 63,3 triệu USD, tăng 174% so với cùng kỳ năm 2024, trong đó cá rô phi vằn tăng trưởng tới 349%.

Giải quyết các thách thức để vương tầm
      Tại diễn đàn, ông Nhữ Văn Cẩn, Phó Cục trưởng Cục Thuỷ sản và Kiểm ngư, TS. Phạm Anh Tuấn, Uỷ viên Ban Thường vụ Hội Thuỷ sản Việt Nam, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản (VASEP) cùng các đại biểu tham dự đã thảo luận sâu về các giải pháp để ngành cá rô phi Việt Nam vươn tầm. 
Chất lượng giống và công nghệ là vấn đề được quan tâm đầu tiên. Các đại biểu chia sẻ, hiện nguồn giống nhập khẩu, chủ yếu từ Thái Lan và Trung Quốc, vẫn chiếm tỷ lệ lớn. Mặc dù đã có Chương trình chọn giống trong nước, nhưng chưa được thống nhất và thiếu kiểm định quốc gia, dẫn đến chất lượng không đồng đều và nguy cơ thoái hóa giống. Các dòng cá rô phi kháng bệnh có trên thị trường chưa thực sự đặc hiệu với các chủng vi khuẩn gây bệnh tại Việt Nam.
     Quy mô sản xuất sản xuất cá rô phi hiện chủ yếu vẫn là quy mô nhỏ, manh mún, dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng công nghệ đồng bộ, quản lý chất lượng và kiểm soát truy xuất nguồn gốc. Cũng vì thế, giá thành sản xuất cá rô phi thương phẩm còn cao (từ 25.000 -30.000đ/kg), trong đó thức ăn chiếm tỷ trọng lớn nhất, tới 65 - 70% tổng chi phí. Trong khi đó, nguy cơ dịch bệnh trên cá rô phi vẫn diễn biến phức tạp, với nhiều tác nhân nguy hiểm như liên cầu khuẩn (Streptococcus spp.), Aeromonas spp., và Virus TiLV, gây thiệt hại đáng kể. Hạ tầng vùng nuôi như hệ thống cấp thoát nước, điện, giao thông … chưa đồng bộ và thường dùng chung với sản xuất nông nghiệp, gây khó khăn trong quản lý môi trường. Biến đổi khí hậu và biến động nhiệt độ giữa các mùa, đặc biệt ở miền Bắc, ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng và năng suất.
Liên quan đến liên kết chuỗi sản xuất, các đại biểu cũng chia sẻ, mối liên kết giữa người nuôi, hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu yếu, còn lỏng lẻo. Do vậy, người nuôi luôn bị động về đầu ra, dễ bị thương lái ép giá, đồng thời khó kiểm soát chất lượng đồng bộ theo yêu cầu thị trường. Trong khi đó, thị trường tiêu thụ nội địa vẫn chiếm tỷ trọng lớn. Sản phẩm chủ yếu là tươi sống, nguyên con bán tại các chợ đầu mối. Tỷ lệ chế biến sâu thấp nên giá trị thương phẩm chưa cao. Sản xuất cá rô phi vẫn còn gặp khó khăn trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của thị trường quốc tế về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận bền vững như ASC, BAP, dẫn đến sản phẩm cá rô phi chưa thâm nhập sâu vào thị trường thế giới.

Cơ hội và triển vọng phát triển
     Ngành cá rô phi Việt Nam đang đứng trước cơ hội để xây dựng vị thế trên thị trường quốc tế. Hiện nay, nhu cầu tiêu thụ cá rô phi toàn cầu tiếp tục tăng. Đáng chú ý, việc Mỹ áp thuế cao (45 - 54% vào năm 2025) đối với cá rô phi Trung Quốc đang tạo ra cơ hội lớn cho Việt Nam và các nước thay thế khác. Thị trường Mỹ đã trở thành thị trường nhập khẩu cá rô phi lớn nhất của Việt Nam, chiếm tới 62% tổng giá trị xuất khẩu trong 8 tháng đầu năm 2025. Việt Nam đã có định hướng chiến lược quốc gia với mục tiêu phát triển nuôi cá rô phi trở thành sản phẩm chủ lực sau tôm nước lợ và cá tra. Mục tiêu cho giai đoạn 2026 - 2030 là đạt sản lượng 400 nghìn tấn và giá trị kim ngạch xuất khẩu đạt 100 triệu USD.
Về nâng cao chất lượng giống, hiện Việt Nam đang có những bước tiến trong việc nghiên cứu và chọn tạo giống. Các dòng cá rô phi chọn giống trong nước, như NOVIT-4, G4, rô phi đỏ của Viện Nghiên cứu NTTS I, đã cho thấy tốc độ sinh trưởng nhanh, tỷ lệ phi lê cao và khả năng kháng bệnh. Việc ứng dụng công nghệ sinh học phân tử (MAS, GS) được kỳ vọng sẽ tạo ra đột phá về chất lượng giống.
     Thúc đẩy ứng dụng công nghệ nuôi tiên tiến trong sản xuất cá rô phi. Chuyển dịch từ nuôi truyền thống sang các mô hình công nghệ cao như RAS (Hệ thống tuần hoàn) và Biofloc (BFT) đang được thúc đẩy, giúp tăng năng suất (RAS đạt 70–80 kg/m³, BFT đạt 40-60 tấn/ha) và kiểm soát môi trường nuôi tốt hơn.

    Các giải pháp trọng tâm
    Để hiện thực hóa tiềm năng, tận dụng cơ hội và vượt qua các thách thức, tại Diễn đàn, các đại biểu đã thảo luận và hướng đến các giải pháp trọng tâm. Thứ nhất, để tạo đột phá về giống, cần hoàn thiện chương trình chọn giống quốc gia, trong đó tập trung vào các tính trạng kinh tế chính như tăng trưởng nhanh, tỷ lệ phi lê cao, khả năng kháng bệnh, đặc biệt là Streptococcus spp., TiLV, và khả năng thích nghi với biến đổi khí hậu như khả năng chịu mặn. Thiết lập hệ thống kiểm định và chứng nhận giống quốc gia, thương mại hóa rộng rãi các dòng cá chọn giống trong nước. Thứ hai, tổ chức lại sản xuất và xây dựng liên kết chuỗi trong sản xuất. Rà soát, gắn quy hoạch vùng nuôi cá rô phi với quy hoạch tổng thể phát triển nuôi trồng thủy sản và quy hoạch sử dụng đất, nguồn nước địa phương. Phát triển các mô hình chuỗi giá trị khép kín, khuyến khích các doanh nghiệp lớn tham gia bao tiêu sản phẩm, gắn kết chặt chẽ giữa sản xuất - chế biến - tiêu thụ. Thực hiện nuôi theo tiêu chuẩn VietGAP/ASC/BAP và tăng cường truy xuất nguồn gốc sản phẩm ví dụ như QR code, nhật ký điện tử. Thứ ba, nâng cao giá trị và da dạng hóa sản phẩm. Nghiên cứu, đầu tư công nghệ chế biến sâu như phi lê đông lạnh, tẩm bột, cắt miếng sẵn và phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng (xúc xích, chả cá, ruốc cá). Đẩy mạnh nghiên cứu và tái chế phụ phẩm cá rô phi (da, xương, nội tạng) thành các sản phẩm có giá trị cao như collagen, bột đạm, hoặc phân bón sinh học, hướng tới mô hình kinh tế tuần hoàn. Xúc tiến xây dựng và quảng bá thương hiệu "Cá rô phi Việt Nam" trên thị trường quốc tế. Thứ tư, về chính sách và ứng dụng khoa học công nghệ, cần cụ thể hóa các chính sách hỗ trợ về tín dụng xanh, ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ chế biến sâu và vùng nuôi công nghệ cao. Đẩy mạnh chuyển giao công nghệ nuôi tiên tiến (RAS, Biofloc) và ứng dụng hệ thống giám sát tự động (cảm biến, AI) để quản lý môi trường và giảm rủi ro dịch bệnh.
Với sự quan tâm của Chính phủ, ngành thủy sản Việt Nam kỳ vọng cá rô phi sẽ bứt phá mạnh mẽ, trở thành sản phẩm xuất khẩu chiến lược, mang lại giá trị kinh tế cao và phát triển bền vững trong giai đoạn 2025–2030. Diễn đàn đã khẳng định quyết tâm của cơ quan quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp và người nuôi trong việc xây dựng chuỗi giá trị cá rô phi Việt Nam hiện đại, bền vững và hội nhập quốc tế.